شاید حدود 5، 6 سال پیش از مسوولین آستان قدس شنیدم حرم امام رضا (ع) در سال بالغ بر 20 میلیون زائر دارد که به طور متوسط هر زائر 3 بار زیارت می رود و جمعا بالغ بر 60 میلیون بار زائرین به زیارت مشرف می شوند. اگر این تعداد را بر روزهای سال تقسیم کنیم، روزانه امام با زیارت 160 هزار زائر روبروست ... و عجیب این که تعداد هر ماه و هر سال افزایش می یابد و در این رابطه چند نکته در خور توجه است:
1- امام در خانه اش در همه ایام سال، تعطیل و غیر تعطیل، جشن و عزا و روزهای عادی بر همه مردم باز است و هیچ محدودیتی نیز در ساعات شبانه روز برای این زیارت اعمال نشده است. هر ساعتی از صبح و شام، بعدازظهر تا آخر شب، نیمه شب، قبل از نمازها – بعد از نمازهای یومیه پیاپی – می بینی که زائر خاص خودش را دارد و کمتر لحظه ای را مشاهده می کنی که اطراف ضریح کم جمعیت باشد، به جز اوقاتی که برای نظافت یا غبارروبی برنامه خاص دارند.
2- استقبال امام از زائرینش بسیار با بزرگواری و احترام همراه است. خدام حرم با لباسهایی تمیز و کاملا مرتب ، با رویی گشاده و خوش از اولین دربهای ورودی تا کفشداریها تا درون رواقها و اطراف ضریح مطهر از مهمانان حضرت به زیبایی پذیرایی می کنند.
3- شرایط و فضای محیطی نیز با تدبیر صحیح و اصولی متولیان امر از نظر تمیزی و پاکیزگی و زیبایی و طراوت در همه صحن ها تا اطراف و سرویسهای بهداشتی و آبخوری ها کاملا مهیاست. خوشبختانه اطراف حرم هم به گونه ای مدیریت شده که از هر گونه اتراق و پخت و پز و صرف غذا و خوردن و خوابیدن در امان باشد و شان و احترام مخصوصی برای حرم مهیا ساخته است.
4- به برکت توجه مردم در نذورات و کمک های فراوان خیرین و موقوفاتی که در طول تاریخ وقف حرم مطهر گردیده اند، تولیت حرم از امکانات و منابع لازم برای هزینه کرد همه جانبه و پذیرایی سخاوتمندانه از زائرین و فراهم کردن محیط های مختلف درون و بیرون حرم و پذیرایی در مهمانخانه ها، درمانگاه ها، کتابخانه و فروشگاه ها برخوردار است و آنچه رخ داده، موجب افتخار و اعتبار جهانی شیعیان در حرمت گذاری به مشاهد متبرکه و هزینه کرد برای اعتقادات و باورهایشان است. خوشبختانه ضعفها و اشکالاتی که در حوزه نظم و تمیزی و تهویه مناسب و تسهیلات در سالیان گذشته وجود داشت، به نحو چشمگیری مرتفع شده است.
5- توسعه ساختمانها، صحن ها، رواقها و سالنهای بزرگ رو و زیر زمین با استفاده از بهترین و زیباترین سنگها و مصالح، آیینه کاری ها، نورپردازی، لوسترها و چلچراغها، ظرفیت حرم را در 30 سال پس از انقلاب شاید به 10 تا 20 برابر گذشته توسعه داده است. با برآورد اولیه استنباط می شود مجموعه حرم امروز یا بزرگترین بنای مذهبی و دینی جهان و یا کی از 3، 4 بنای برجسته محسوب می شود. هر چند این نقد هم در گذشته وجود داشته که سرعت عملیات عمرانی در ایام و سالهای خاصی با کندی همراه بوده است.
اما اثربخشی فرهنگی و معنوی حرم برای زائرین
آنچه مسلم است، همه این مقدمات برای رفاه و آرامش زائران فراهم شده تا هر یک متناسب با ظرفیت و برداشت خود امکان بهره برداری از زیارت و توسل خویش بجوید.
در یک نگاه منصفانه، وقتی به ترکیب جمعیت می نگری و مشاهده می کنی که درصد بالایی از اقشار جامعه ، زن و مرد، فقیر و غنی، کودک و نوجوان و جوان و بزرگسال ، تا باسواد و بی سواد و تحصیلکرده از جمله زائرینند. هرچند غالب جمعیت از قشر متوسط به پایین هستند که منظم سالی یک یا چند بار ، یا دو سه سالی یک بار بار و بنه خود را به عشق زیارت امام رضا می بندند و به زیارت نایل می شوند. وقتی در این جمعیت تامل می کنی، یک وجه اشتراک را مشاهده می کنی و ان راز و نیاز و امید و رجا و آن گفتگو و درددل صمیمانه و خودمانی زائر با امام است.
هر کس به زبان و شیوه ای این ارتباط را برقرار می کند . یکی با بوسیدن و چسبیدن به ضریح، یکی با ذکر و صلوات و دعاهای سرپایی، یکی با نماز و قرآن و بعضی نیز عالمانه تر با خواندن دعاها و زیارتهای طولانی تر و نماز بالای سر در این فضا به راز و نیاز می پردازند و مهمترین دستاوردشان کسب آرامش، کاهش ناامیدی ها و دلشوره ها، تقویت رابطه با دین و ارزشهای اعتقادی ، تصمیم گیری بر فاصله گرفتن از خلاف و تخلف یا کاهش آن است.
به نظر می رسد امروز حرم مطهر علی بن موسی الرضا (ع) برای ایرانیان به کانونی سرشار از ارتباط و معنویت و عاملی برای بازسازی روحی و فکری و مرکز ثقلی برای پیوند مرد با دین و اعتقاداتشان است که البته شایسته توجه بیشتر هم هست. با این اعتقاد و باور که امام خود یکایک زائران را می بیند و به آنها توجه می کند و جواب سلامشان را می دهد... ترون مقامی و تسمعون کلامی و تردون سلامی...
خادمان حرم یکی از ویژگیها و مشخصات میهمانی های برجسته و ویژه، نحوه برخورد میزبانان و اعضای خانواده میزبان و خادمان است. انصافا و بدون هیچ گونه مداهنه می توان اظهار نمود که خادمان حرم جلوه ای از اندیشه و منش رفتاری حضرت با مردم را از خود نشان می دهند. مشاهده چهره بانشاط و باتبسم کفشداری که گاه با زبان روزه ، آن هم دقایقی پس از افطار دودستی و با کمال ادب کفش زائر را تحویل می دهند و می گیرند، نمونه ای از این برخورد متین است....
آنچه در جمع بندی باید ذکر کنم، مرقد مطهر و شریف حضرت ثامن الائمه، علی بن موسی الرضا (ع) برای مردم ایران یک سرمایه عظیم معنوی و فرهنگی و اعتقادی است. مردم این حرم شریف را ملجا و مامنی برای راز و نیاز و مرهمی بر رنجها و مشکلات خود می دانند. هر کس در هر سطحی از دانش و معرفت از شهر و روستا و نقاط دور و نزدیک متناسب با توان و امکانات خود به این مکان مقدس مشرف می شود و با دعا و استغاثه ، راز و نیاز ، طرح سائل و مشکلات ، تلاوت قرآن ، زیارات و ادعیه روح و ذهن خود را پالایش و آرامشی می دهند و بر می گردند. به تعبیری این حرم مطهر و روح بلند امام رضا(ع) همچون دستگاهی معنوی و اثربخش روح های خسته و شکسته دردمندان ، نیازمندان، عاشقان و مشتاقان خود را شارژ و بازسازی می نماید. قطعا این زیارتهاف دعاها و ارتباطات آثار فکری، رفتاری و اخلاقی زیادی در ایجاد تعادل در سطح جامعه به همراه دارد...
انشاء الله خداوند بزرگ کماکان و بیش از گذشته توفیق حضور و زیارت بامعرفت را نصیب ما و فرزندانمان سازد و روح پدر و مادر عزیزمان که بسیاری از نمازها و دعاها را نثارشان نمودم قرین رحمت واسعه خویش گرداند که ما را با فرهنگ و ارادت به اهل بیت آشنا نمودند.